Kaločai Sobonja

Evropski sud za ljudska prava (u daljem tekstu: Sud) je 4. jula 2023. godine doneo presudu u predmetu Kaločai Sobonja protiv Srbije kojom je utvrdio povredu člana 8. stav 1. Konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljem tekstu: Konvencija).

Presudu je jednoglasno doneo Odbor od 3 sudije.

OKOLNOSTI SLUČAJA

Presudom Opštinskog suda u Somboru od 21. februara 2001. godine u korist podnositeljke određeno je samostalno vršenje roditeljskog prava nad dvoje dece koje je dobila u braku sa bivšim suprugom. Ova presuda je bila potvrđena od strane Okružnog suda u Somboru i Vrhovnog suda.

I pored toga što je podnositeljka pokrenula izvršni postupak pred Opštinskim sudom u Somboru, presuda je ostala neizvršena, usled nedovoljno aktivnog postupanja suda i centra za socijalni rad u pogledu opstruktivnog ponašanja njenog bivšeg supruga kod koga se nalazilo dete.

Bivši suprug podnositeljke je tokom 2003. godine zatražio preispitivanje presude od 21. februara 2001. godine, zahtevajući samostalno vršenje roditeljskog prava nad detetom koje se nalazilo kod njega.

Opštinski sud u Somboru je 2004. godine obustavio postupak izvršenja presude od 21. februara 2001. godine do okončanja pomenutog postupka za preispitivanje odluke suda o poveravanju deteta.

Tokom 2008. godine Opštinski sud u Somboru usvojio je zahtev bivšeg supruga podnositeljke i dodelio mu samostalno vršenje roditeljskog prava nad detetom koje se nalazilo kod njega. Ova presuda ukinuta je u postupku po žalbi podnositeljke, ali je u ponovljenom postupku, 2008. godine, Opštinski sud u Somboru doneo identičnu presudu. Naknadni pravni lekovi koje je podnositeljka koristila ostali su bez uspeha, a konačnu odluku doneo je Vrhovni sud u septembru 2009. godine.

Izvršni postupak pokrenut 2004. godine radi izvršenja presude Opštinskog suda u Somboru od 21. februara 2001. godine obustavljen je u junu 2009. godine.

Nakon donošenja presude kojom je dete povereno ocu 2008. godine, podnositeljka nije bila u mogućnosti da uspostavi kvalitetan kontakt sa sinom – viđanja su trajala najviše dva do tri sata, a dečak je posećivao majku samo nekoliko puta godišnje.

Bivši suprug podnositeljke, u čiju korist je Opštinski sud u Somboru odredio samostalno vršenje roditeljskog prava, bio je pravnosnažno osuđen za otmicu deteta od strane istog suda, i izrečena mu je kazna zatvora u trajanju od šest meseci, uslovno tri godine.

Ustavni sud je delimično odbio a delimično odbacio ustavnu žalbu podnositeljke koju je podnela zbog prekomernog trajanja dve grupe postupaka za utvrđivanje vršenja roditeljskog prava, propusta države da joj obezbedi održavanje ličnih odnosa sa detetom koje se nalazilo kod oca, kao i propusta države da joj omogući da vrši svoja roditeljska prava u periodu između 1998. i 2009. godine.

Odlukom Ustavnog suda od 14. jula 2011. godine pritužbe podnositeljke na dužinu i pravičnost postupka za utvrđivanje vršenja roditeljskog prava odbijene su kao neosnovane, dok su njene tvrdnje o povredi njenih roditeljskih prava odbačene jer „nije navela ustavnavnopravne razloge za tvrdnju o povredi tih prava“.

PRITUŽBE PODNOSITELJKE I POSTUPAK PRED SUDOM

Podnositeljka je iznela pritužbe na osnovu člana 8. Konvencije koje su se sastojale u tome da državni organi nisu uspeli da joj obezbede održavanje ličnih odnosa sa svojim sinom, kao i da izvrše presudu Opštinskog suda u Somboru od 21. februara 2001. godine koja je bila doneta u njenu korist, što je na kraju dovelo do usvajanja nove presude kojom je vršenje roditeljskog prava nad njenim sinom povereno njenom bivšem suprugu.

ODLUKA SUDA

Dopuštenost

U pogledu dopuštenosti, Sud je najpre razmatrao kompatibilnost predstavke ratione temporis, s obzirom na činjenicu da se deo događaja na koje se podnositeljka prituživala odigrao pre stupanja Konvencije na snagu u odnosu na Republiku Srbiju, 3. marta 2004. godine.

Uzevši u obzir sve okolnosti slučaja i kontekst pritužbi koje je podnositeljka iznela, Sud je odlučio da uzme u obzir sve relevantne događaje pre tog datuma, pozivajući se na slučaj Milanović protiv Srbije, broj 44614/07, stav 78.

Osnovanost

Sud je najpre istakao osnovna načela koja važe u pogledu člana 8. Konvencije kada su u pitanju odnosi roditelja i dece.

Obostrano uživanje roditelja i deteta u zajedničkom društvu predstavlja osnovni element „porodičnog života” u smislu člana 8. Konvencije. Dužnost je pravosudnih organa, u slučajevima koji se tiču odnosa nekog lica sa njegovim ili njenim detetom, da pokažu izuzetnu revnost, jer  protok vremena može dovesti do rizika od de facto rešavanja stvari.

U slučaju podnositeljke, Sud je utvrdio su nacionalni pravosudni organi propustili da ispune svoju obavezu da deluju brzo i pokažu izuzetnu revnost koja je bila potrebna. Ispitivanje predmeta, koje je trajalo preko 10 godina, od čega 5 godina potpada pod nadležnost Suda ratione temporis, rezultiralo je de facto utvrđivanjem stvari i sprečilo je podnositeljku da razvije smislen odnos sa svojim sinom.

Sud je posebno istakao da je zadatak državnih organa bio otežan usled loših odnosa u porodici, ali da ta okolnost sama po sebi ne može osloboditi vlasti od njihovih obaveza u skladu sa članom 8. Konvencije. Činjenica je da domaće vlasti godinama nisu preduzimale dovoljno delotvorne mere kao odgovor na opstruktivno ponašanje bivšeg supruga podnositeljke, niti su dovoljno radile na postizanju pomirenja sukobljenih interesa strana u sporu. Takvo postupanje državnih organa ne može se smatrati adekvatnim odgovorom na urgentnost situacije.

Samim tim, Sud je zaključio da su srpske vlasti propustile da preduzmu sve neophodne korake, koji su se razumno mogli očekivati u datim okolnostima, da obezbede delotvorno uživanje roditeljskih prava podnositeljki ili da na bilo koji drugi način omoguće njeno ponovno spajanje sa njenim sinom.

Shodno tome, Sud je utvrdio povredu člana 8. stav 1. Konvencije.

PRAVIČNO ZADOVOLJENJE ( član 41. Konvencije)

Sud je obavezao Republiku Srbiju da podnositeljki isplati iznos od 4,000 EUR na ime naknade nematerijalne štete i iznos od 2,500 EUR na ime troškova postupka.